برنامه جوانی جمعیت و باروری سالم

«مسئله فرزندآوری و مسئل ه نسل بسیار مهم است؛ این موضوعی است که بنده بارها در این چند سال اخیر تکیه و تأکید کرد ه ام، ]ولی[ متأسّفانه حالا که انسان نتایج را نگاه می کند، معلوم می شود که خیلی این تأکیدها تأثیر زیادی نداشته. این ها احتیاج دارد به قانون، احتیاج دارد به دنبا ل گیری جدّی دستگا ه های اجرائی و بایستی بِجِدْ مسئله فرزندآوری را مهم دانست و از پیری جمعیّت ترسید.

حالا خارجی ها را کار نداریم؛ دشمن، دشمن است؛ امّا بعضی کج سلیقگی ها را متأسّفانه آدم در داخل مشاهده می کند -یک جایی خواندم- که می گویند «آقا! پیری جمعیّت اشکالی ندارد ! »چطور اشکالی ندارد؟ یکی از پُرفاید ه ترین ثروت های یک کشور، جمعیّت جوان در یک کشور است که ما بحمدالله از اوایل انقلاب تا امروز برخوردار بود ه ایم و اگر بنا باشد بعداً برخوردار نباشیم، یقیناً عقب خواهیم

ماند . (بیانات رهبر حکیم انقلاب اسلامی، حضرت آیت الله خامن های در اولین دیدار با نمایندگان مجلس یازدهم شورای اسلامی، ۲۲ تیرماه ۱۳۹۹ (.

         جمعیت تابعی از مؤلفه هایی چون باروری، مرگ و میر و مهاجرت است. با کنترل مرگ و میر و فرض ثابت بودن مهاجرت، می توان باروری را مهم ترین مؤلفه پویایی جمعیت دانست که تأثیر قابل ملاحظه ای در رشد جمعیت دارد. یکی از قابل توجه ترین تغییرات جمعیت شناختی در طول سه دهه گذشته در بیشتر مناطق دنیا، کاهش باروری بوده است. در سال 2019 تقریباً نیمی از جمعیت جهان در کشورهایی با باروری زیر سطح جانشینی زندگی می کردند. با توجه به پیامدهای متعدد اقتصادی، سیاسی ـ امنیتی، اجتماعی و فرهنگی این مسئله، تغییر سیاست های جمعیتی به سمت افزایش و حمایت از فرزندآوری در دستور کار کشورهای مختلف قرار گرفته است؛ حتی کشور چین نیز پس از یک دوره  طولانی سخت گیری و در پیش گرفتن سیاست تک فرزندی و سپس دو فرزندی، با هدف بهبود ساختار جمعیتی چین و مقابله مؤثر با مشکل سالخوردگی جمعیت و حفظ مزیت منابع انسانی کشور، اقدام به  تغییر سیاست های جمعیتی خود و حمایت از خانواده های دارای سه فرزند نموده است.

    کشور ایران طی چند دهه اخیر با کاهش قابل توجه میزان باروری مواجه شده است، به نحوی که طی چند سال اخیر، نرخ باروری کل ایران از 8/6 در سال 1360 به 8/1 در سال 1398 تنزل پیدا کرده است . ادامه این روند در کشور به معنای افزایش روند سالمندی و کاهش جمعیت جوان در آن، افزایش خانواده های تک فرزند و ... است. توجه به این نکته ضروری است که کاهش نرخ باروری در ایران به عنوان بزرگ ترین و سریع ترین کاهش باروری در مقایسه  با کشورهای مختلف ذکر شده است. با آغاز دهه 90 در کشور و با توجه به رصد داده های جمعیت شناختی در این زمینه، ضرورت تجدید نظر در سیاست های جمعیتی کشور مطرح شد. در سیاست های کلی جمعیت ابلاغی مقام معظم رهبری در تاریخ 30 /2 /1393 به عنوان یک سند بالادستی بر لزوم افزایش نرخ باروری کل به بیش از سطح جانشینی تأکید شده است. در این سیاست که شامل 14 بند است، در 10 بند تاکید بر ارتقای کیفیت فرزند آوری، یک بند در خصوص کمیت در فرزند آوری و پویندگی و بالندگی جمعیت، ویک بند به رصد مداوم آمایش جمعیت توجه قرار گرفته است. در این سیاست ها به شکلی جامع تمامی متغیر های تأثیرگذار بر مسئله جمعیت، ازجمله تسهیل و تشکیل خانواده، درمان ناباروری، ارتقای امید زندگی، پیشگیری از آسیب های اجتماعی، تأمین تغذیه سالم، تکریم سالمندان، توانمندسازی جمعیت در سن کار، باز توزیع فضایی و جغرافیایی جمعیت، مدیریت مهاجرت، تقویت مؤلفه های هویت بخش ملی، رصد مستمر سیاست های جمعیتی در ابعاد کمّی وکیفی دیده شده است. در قانون برنامه ششم توسعه نیز ذیل ماده (102)، لزوم زمینه سازی جهت افزایش نرخ باروری کلیTFR   به حداقل 5/2 فرزند به ازای هر زن در سن باروری (در طول اجرای قانون برنامه) را به دولتمردان گوشزد نموده است.

    از اولین باری که  رهبر حکیم انقلاب اسلامی، موضوع جمعیت را مطرح فرمودند بیش از یک دهه می گذرد و حرکت رو به بحران در کشور، ادامه دارد. در اولین روزهای کاری دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی طرحی که بعدا با عنوان «جوانی جمعیت و حمایت از خانواده » نامگذاری شد، با امضای صدنفر از نمایندگان اعلام وصول شد. این طرح با محتوای محدودتری، 10 سال قبل در شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوب و به توصیه مقام معظم رهبری برای پیگیری و نظارت قو ی تر به مجلس آمده اما در دو دوره پیشین مجلس به سرانجام نرسیده بود.  پس از امر و تأکید مجدد ایشان در اولین دیدار با نمایندگان دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی در تیرماه ۱۳۹۹، مجلس با جدیت بیشتری بر اساس درک درستی از اهمیت و فوریت مسئله این طرح را دنبال کرد.

بر همین اساس کمیسیون «مشترک جوانی جمعیت وحمایت از خانواده » در طی فعالیت خود تا بهمن ماه سال ۱۳۹۹، به طرحی با ۷3 ماده و بیش از ۲۰۰ حکم دست یافت که مخاطبان مختلف و موضوعات مرتبط را به طور جامع و دقیقی در برمی گرفت. رویکرد طرح، مانع زدایی و حمایت از خانواد ه هاست.

در تاریخ 31/1/1401 دستور تشکیل قرارگاه سلامت و جوانی جمعیت به دانشگاه های سراسر کشور با عنایت به اهمیت و ضرورت موضوع، با مسئولیت و نظارت مستقیم رئیس دانشگاه ها صادر شد و جلسات منظم قرارگاه در دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه برگزار شده است. گزارش اقدامات صورت پذیرفته توسط کمیته های تخصصی زیر مجموعه قرارگاه، هفتگی به دبیرخانه این قرارگاه مستقر در معاونت بهداشتی ارسال و پس از بررسی جهت مطرح شدن در قرارگاه جوانی جمعیت جمع بندی می گردد.

·        کل قانون دارای 73 ماده و 81 تبصره و 236 تکیلف قانونی است.

·        43 ماده  قانون تکیلف قانونی وزارت بهداشت در معاونت های مختلف  است. (59  درصد)

·        19 ماده  قانون،تکیلف قانونی معاونت بهداشت است. (26 درصد)

شاخص ها:

    رشد جمعیت

رشد جمعیت یک جامعه را می توان از طریق محاسبه و مقایسه میزان موالید به اضافه مهاجرت به داخل با میزان مرگ و میر به اضافه مهاجرت به خارج اندازه گیری کرد. اگر در این مقایسه میزان موالید به اضافه مهاجرت به داخل بیشتر از میزان مرگ و میر به اضافه مهاجرت به خارج باشد تعداد جمعیت افزایش می یابد.

    نرخ باروری کلیTFR ) )

به مفهوم متوسط تعداد فرزندانی است که یک زن در دوران باروری خود به دنیا می آورد یا به عبارت دیگر تعداد فرزندان زنــده ای که احتمال دارد یک زن در طول دوران باروری به دنیا آورد. وقتی میزان باروری کلی تقریبا کمتر از 1/2 فرزند برای هر زن باشد در این جامعه هر زن با یک فرزند دخترکه تا اواسط دوره فرزندآوری زنده باشد جانشین نمی شود. و با نرخ 7/1 کشور ،که کمتر از دو فرزند جایگزین یک زوج می شوند و در صورت باقی ماندن این وضعیت پیش بینی می شود پس از سال1420 رشد جمعیت کشور منفی شود. برای پیشگیری از این امر نرخ بــاروری کلی باید به حداقل 1/2 (حدجایگزینی) افزایش یابد. باروری کمتر از نرخ جانشینی برابر است با رشد منفی جمعیت در درازمدت.

هدف کلی برنامه :

·        ارتقای سلامت همه‌جانبه در ابعاد جسمی- روانی و اجتماعی

اهداف کمی برنامه  :

·        افزایش برنامه های فرهنگی و ترویجی تحکیم خانواده و ترویج فرزندآوری (پیاده سازی ماده 28 ،، 35 قانون)

·        ارتقاء آموزش های ازدواج و توسعه مراکز مشاوره دوستدار خانواده در دانشگاه علوم پزشکی کشور (پیاده سازی ماده 38  قانون)

·        ارتقاء اقدامات ادغام خدمات شناسایی و تشخیص زودرس زوجین در معرض خطر ناباروری و ارجاع  (42)

·        هرگونه توزیع رایگان یا یارانه ای اقلام مرتبط با پیشگیری از بارداری و کارگذاشتن اقلام پیشگیری و تشویق به استفاده از آنها در شبکه بهداشتی درمانی وابسته به دانشگاه های علوم پزشکی ممنوع می‌باشد ماده 51

·        پیشبرد اهداف قانون جوانی جمعیت

برنامه ها :

·        اجرا و نهادینه سازی بسته ها خدمتی در راستای پیاده سازی قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت

·        آموزش های هنگام و پس از ازدواج(ماده 38 قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت)

·        پیشگیری و تشخیص زودرس ناباروری(ماده 42 قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت)

·        ممنوعیت توزیع رایگان یا یارانه ای اقلام جلوگیری از بارداری و تشویق به استفاده از آنها ماده 51

·        پیگیری اجرای مفاد قانونی جوانی جمعیت

منابع موجود:

·        ردیفهای اعتباری مختلف جهت اجرای برنامه ها

·        19نفر مشاور زن در مراکز مشاوره هنگام ازدواج

·        19 نفر مشاور مرد در مراکز مشاوره هنگام ازدواج

·        19 مرکز مشاوره هنگام ازدواج

·        نیروی انسانی مراقبین سلامت شاغل در واحدهای ارائه دهنده خدمات

·        لوازم و تجهیزات مختلف مورد نیاز اجرای برنامه ها

·        دستورالعمل ها، پروتکل ها و منابع آموزشی مختلف

فعالیت های برنامه:

فعالیت های برنامه باروری سالم بردو محور استوار است:

·        آموزش های پیش از ازدواج : برای گروه هایی مانند سربازان،  دانشــجویان و دانش آموزان.

·        آموزش های حین ازدواج : برای همه زوجین در حال ازدواج

·        خدمات پس از ازدواج: شامل مشاوره باروری سالم، فرزندآوری و صیانت از جمعیت.

·        پایش و نظارت بر کلاسهای مشاوره هنگام ازدواج  

·        برگزاری کمیته های بهداشت زیر مجموعه قرارگاه جوانی جمعیت

·        برگزاری جلسات قرارگاه  سلامت وجوانی جمعیت . پیگیری مصوبات

·        برگزاری کمیته رصد و پایش زیر مجموعه قرارگاه جوانی جمعیت

·        پایش و نظارت بر خدمات مشاوره فرزندآوری و صیانت از جمعیت ارائه شده توسط پزشک، مراقب سلامت ماما و بهورز درمراکز خدمات جامع سلامت شهری و روستایی،پایگاه های سلامت و خانه های بهداشتی

·        آموزش وبازآموزی کارکنان در خصوص   قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده

·        برگزاری کارگاه های مشاوره فرزند آوری جهت ارائه دهندگان خدمت(ماده 28 قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت  

·        آموزش عمومی  در راستای حمایت از خانواده و ترویج فرزندآوری (رسانه ، کمپین،تیز، فضای مجازی، بیلبرد، رسانه محلی و ... )

·        تعامل با بخش خصوصی

·        نظارت بر تهیه و توزیع منابع ، تجهیزات و ...

·        تهیه برنامه عملیاتی دانشگاهی

·        اجرای نظام پایش و ارزشیابی در کلیه سطوح ارائه خدمت و پشتیبانی

دستاورد های برنامه:

 

·        پوشش 100% مشاوره هنگام ازدواج در چند سال متوالی

·        افزایش کمی و کیفی برنامه مشاوره هنگام ازدواج از 2 ساعت به 6 ساعت با جلب مشارکت 3 اداره بهزیستی، سازمان تبلیغات و دادگستری و ارائه مباحث روانشناسی، حقوق و احکام به زوجین جوان

·        افزایش میزان مشاوره فرزندآوری

 

سیاست های آینده:

 

·        برنامه ریزی جهت افزایش کیفیت ارائه خدمات  مشاوره ای

·        برنامه ریزی جهت افزایش پوشش کمی مراقبتها

·        برنامه ریزی جهت افزایش نظارت بر اجرای استاندارد‎های و کیفیت خدمات

·        برنامه ریزی جهت افزایش آگاهی خانواده ‎ها و آحاد جامعه در مورد جمعیت و  فرزندآوری و باروری سالم